• Strona główna

Języki

  • Polski Polski
  • Deutsch Deutsch

Dom Gerharta Hauptmanna

  • Muzeum
    • Godziny otwarcia / cennik
    • Sklepik muzealny
    • Historia muzeum
    • Inne muzea Gerharta Hauptmanna
    • Struktura i pracownicy
    • Oferta
    • Oferta lekcji dla szkół
    • Rada Muzeum
    • Wyróżnienia i nagrody
    • Regulamin parkingu
    • Wirtualny spacer
  • Zapowiedzi imprez 2023
  • Kontakt

Gerhart Hauptmann

  • Biografia
  • Wiesenstein
  • Wokół Hanusi - obejrzyj po zamknięciu muzeum
  • „Przyjaciel Muzeum”
  • Konferencja naukowa "Gerhart Hauptmann - polskie konteksty" 2021
  • Od „Wiesensteinu” do „Warszawianki” - projekt Kultura - Interwencje 2021
  • PDWD "Warszawianka" - nasz apel do tych, którzy tu byli
  • Polscy tłumacze Hauptmanna
  • Projekt "Gerhart Hauptmann i Polacy 1945-1946"
  • Wystawy wędrujące (czasowe)
  • Hans Pleschinski u Gerharta Hauptmanna
  • Projekt „Kultura w sieci" 2020
  • Jubileusz 150-lecia urodzin G. Hauptmanna i 100-lecia Nagrody Nobla

Multimedia w Muzeum DGH

  • Filmy
  • Galeria zdjeć

Oferty pracy w Muzeum

  • Ogłoszenia o naborze do pracy

Biuletyn Informacji Publicznej 

Wokół Hanusi - obejrzyj po zamknięciu muzeum

pon., 10/05/2021 - 12:32 |  muzeum-dgh

 

 

Josef Thorak austriacki rzeźbiarz, żyjący w latach 1889-1952, był uważany, obok Arno Brekera, za oficjalnego rzeźbiarza III Rzeszy. Jego nazwisko figurowało na tzw. Gottbegnadeten-Liste (Liście obdarzonych łaską Bożą w III Rzeszy). Monumentalny charakter pomników znalazł uznanie u nazistowskich ideologów. Rzeźba „Hanusia” („Hannele”) wykonana w białym marmurze, odwzorowuje literacką postać z dramatu Gerharta Hauptmanna "Wniebowzięcie Hanusi" z 1893 r. („Hanneles Himmelfahrt”), który cieszył się dużym uznaniem w Niemczech i za granicą, również w Polsce, dzięki tłumaczeniu Marii Konopnickiej z 1899 r.  

                                                                      

 

 
 Pierwsze wydanie "Hanusi" przez Samuela Fischera w Berlinie (1894) z ilustracjami Juliusza Extera (zbiory MM DGH)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Pierwsze polskie wydanie "Hanusi" (1899) w tłum. Marii Konopnickiej, wydane w Warszawie przez Władysława Okręta. 

 

 

 

Rzeźba powstała w 1942 r. i została wręczona Hauptmannowi  przez gauleitera Karla Hanke z okazji  80 rocznicy urodzin pisarza.  Ten prezent przysłonił inne, w tym te z Berlina, od Hitlera i Goebbelsa. Obchody jubileuszu urodzin uświetniła wystawa zorganizowana przez  gauleitera  Karla Hanke  „Literatura  Śląska”,  podczas której  centralne miejsce  zajmowały  dzieła Hauptmanna oraz trzy stworzone na tę okazję prace artystyczne. Wśród nich  była „Hanusia”, która do 1944 r. pozostawała w Nadprezydium w Breslau.

 

 

Pismo Grundmanna do Hauptmanna informujące, że zapewne "wszystko pójdzie  gładko" i pod koniec kwietnia 1944 r. "Hanusia" dotrze w Karkonosze.

[źródło: J.M.Kowalski, R.J.Kudelski, R.Sulik "Lista Grundmanna", Warszawa 2015, s.71]

 

 

Minęło kilka lat, przegrana wojna stawała się  kwestią czasu i coś trzeba było zrobić ze zbiorami Hauptmanna, w tym z wartościową rzeźbą. W styczniu 1944 r. generalny konserwator Prowincji Śląskiej Günther Grundmann został zaproszony na domowy obiad do Wiesensteinu. Była to dobra okazja do rozmowy o zabezpieczeniu bogatego archiwum.  Sam gospodarz ucieszył się na wieść, że jego „marmurowa dziewczyna” wkrótce będzie stać przed domem wśród skał. Grundmann przygotował szkice przyszłego fundamentu pod pomnik oraz zaplanował sposób przywiezienia pomnika do parku.  

 

 

 

 

 

 

 

 

6 czerwca 1944. Tego dnia Günther Grundmann osobiście przywiózł "Hanusię" do jagniątkowskiego parku i nadzorował jej ustawienie.

[źródło: Staatsbibliothek zu Berlin, Gerhart Hauptmann Nachlass]

Kilka miesięcy później generalny konserwator osobiście przetransportował ciężarówką rzeźbę do Jagniątkowa i ustawił przy domu Hauptmanna. Sprawiło to osobiste zaangażowanie w sprawę gauleitera Dolnego Śląska Hankego, ofiarodawcy prezentu pisarzowi. Po latach Grundmann wspominał:

 Jacek Paruszyński czyta fragment przygotowywanych przez nasze muzeum wspomnień Grundmanna "Die Begegnungen eines Schlesiers mit Gerhart Hauptmann" (w polskim przekładzie Mirosława Mackiewicza).

 

 

 19 lipca  1946 r. Margarete Hauptmann opuszcza z trumną męża "Łąkowy Kamień" pozostawiając "Hannele" w parku. Na zdjęciu por. Henryk Bany, dowódca polskiej eskorty wojskowej pociągu specjalnego z trumną pisarza (zbiory MMDGH)

 

 

 

 

 

 

 

 Basen w Jeleniej Górze. Widokówka z 1961 roku fot. J. Korpal (zbiory MMDGH)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Po II wojnie światowej rzeźba z jeleniogórskiego muzeum trafiła na teren basenu kąpielowego w Jeleniej Górze przy ul. Sudeckiej (wówczas ul.Świerczewskiego). Była wdzięcznym tematem dla amatorów wypoczynku na basenie. I co najważniejsze - na basen dotarła cała!

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Nadszedł rok 1957. O poszukiwaniach "Hanusi" tak na łamach tygodnika „Nowe Sygnały” pisał młody dziennikarz Jan Olszewski:

 

Jacek Paruszyński czyta fragment tekstu Jana Olszewskiego "Od Wiesensteinu do Warszawianki"

(w: "Nowe Sygnały" nr 21, 1957)

 

Na basenie rzeźba stopniowo uległa dewastacji i utraciła lewą stopę oraz obie ręce. W końcu zabudowano ją...drewnianym płotem, chroniąc przed całkowitym zniszczeniem. W 2001 r. kiedy w Jagniątkowie funkcjonował już "Dom Gerharta Hauptmanna", jego ówczesny dyrektor Robert Szuber natrafił na zapomniany artykuł Olszewskiego. Udał się z nim na basen kąpielowy i... szybko odzyskał "Hanusię". Rok później (2002) rzeźba została ponownie ustawiona w dawnym miejscu obok domu pisarza i udostępniona podczas "Dnia Otwartych Drzwi". Do dziś jest podziwiana przez turystów odwiedzających Jagniątków.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Thorak - inne dzieła w Polsce

W XX w. na terenie Polski znany był jeden pomnik autorstwa Thoraka. Odsłonięto go 22 stycznia 1922 r. w Ustce. Upamiętniał niemieckich żołnierzy poległych w czasie I wojny światowej. Po II wojnie światowej pomnik przemianowna poświęcając go poległym w czasie wojen mieszkańcom Ustki.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

W 1943 r. w Toruniu, w obecności Alberta Förstera wmurowano kamień węgielny pod nowy pomnik Mikołaja Kopernika także autorstwa Thoraka. Rzeźbiarz pomnik wykonał, lecz kończąca się wojna spowodowała, że nie został on postawiony w Toruniu. Stanął w Salzburgu, rodzinnym mieście rzeźbiarza. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

W 2008 w trakcie mycia posągu Macierzyństwo (Mutter mit Kind), znajdującego się w ogrodzie Domu Pomocy Społecznej w Zaskoczynie koło Pruszcza Gdańskiego, odkryto tabliczkę z napisem „Thorak 1942”. W październiku 2015 r. rzeźbę przesunięto w celu jej lepszego wyeksponowania. Zaś w roku 2015 podczas prac remontowych na wirydarzu Muzeum Narodowego w Gdańsku  wykopano wykonaną w 1942 r. przez Thoraka ponad półmetrową głowę Adolfa Hitlera. Rzeźba została włączona do zbiorów Muzeum Narodowego w Gdańsku.

 

Powstanie i fabuła utworu

W 1890 r. Carl i Gerhart Hauptmannowie,  bracia i pisarze podczas jednej z wędrówek, zachwyceni pięknem Karkonoszy, postanowili się osiedlić w Szklarskiej Porębie. To tutaj okresie stałego zamieszkiwania Gerhart stworzył swoje największe dramaty naturalistyczne: „Die Weber” („Tkacze”,1891),  „Der Biberpelz” („Futro bobrowe”, 1893), „Hanneles Himmelfahrt”  („Wniebowzięcie Hanusi”,1893) czy „Fuhrman Henschel”- („Woźnica Henschel”, 1898). 
Bohaterką dramatu jest 14-letnia dziewczyna, półsierota, która maltretowana przez ojczyma pijaka próbuje utopić się w pobliskim stawie. Wyciągnięta z niego przez miejscowego nauczyciela Gottwalda, wyziębiona i półprzytomna, oddana zostaje do przytułku dla ubogich, gdzie w otoczeniu wyrzutków społeczeństwa i żebraków, spędza ostatnie chwile swojego życia. Przed śmiercią nawiedzają ją wizje, w których przeżywa swe skryte marzenia, widzi jeszcze raz zmarłą matkę i niebiańskie przestrzenie z chórami aniołów. W gorączce powraca także obraz brutalnego ojczyma, a czarny anioł z mieczem zwiastuje Hanusi rychłą śmierć. Przed śmiercią wraca jej na krótką chwilę świadomość, jest uszczęśliwiona przeżytymi widzeniami, w których spełniają się jej dziecięce marzenia o  pięknych strojach i szczęśliwym życiu. Wśród dźwięku harf i anielskiego śpiewu dokonuje się „wniebowzięcie Hanusi”. Lekarz stwierdza zgon dziecka. „Hanusię” łączy z wcześniejszymi dramatami Hauptmanna, a zwłaszcza z „Tkaczami”, wspólny motyw współczucia dla ludzi biednych i cierpiących. Pisarz obok zupełnie fantastycznych, nierealnych wizji dziecka zachował bardzo realistyczny obraz biedy i deprawacji w scenach w przytułku dla ubogich oraz obrazach z ojczymem-pijakiem.
 
 
 

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
W roku 1923 niemiecki artysta Ferdinand Staeger wydał tekę grafik poświęconą Hauptmannowi i jego utworom. Jedna z prac dotyczy "Wniebowzięcia Hanusi". 
 (zbiory MMDGH)
 
 Na deskach teatralnych
Premiera, która odbyła się 14 listopada 1893 r. na deskach berlińskiego Königliches Schauspielhaus, była próbą zerwania z konwencją dramatu naturalistycznego i zapowiedzią nowych neoromantycznych prądów w literaturze. W tym także upatrywano źródeł jej popularności scenicznej. Autorem muzyki  tego utworu był Max Marschalk (z pochodzenia łużyczanin - Maks Marszałek) brat Margarete Marschalk. Margarete, wówczas 18 letnia kobieta podbiła serce pisarza, piękna, samodzielna, wywołała głęboki konflikt w rodzinie. Dla niej Hauptmann zostawił później żonę i dla niej zbudował ich ukochany dom Wiesenstein (Łąkowy Kamień) w Jagniątkowie (Agnetendorf), w którym oboje zamieszkali od 1901 roku.
W 1894 r. „Hanusia” była wystawiona 10 razy w Nowym Jorku. Początkowo zakazano jej wystawiania, zarzucając  świętokradczy charakter. Wystawiona w podgrzewanej protestami atmosferze, potępiona przez niemal całą prasę, spowodowała rychły powrót pisarza do kraju.

 
 
 Kolejne polskie wydanie "Hanusi" w tłumaczeniu Marii Konopnickiej (zbiory MMDGH)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
20 lat po berlińskiej premierze w warszawskim Teatrze Małym została wystawiona sztuka „Wniebowstąpienie Haneczki”. Tytuł nieco odbiegał od oryginalnego, lecz chodziło oczywiście o dramat Hauptmanna. W roli Hanusi wystąpiła 16-letnia dziewczyna Apolonia Chałupiec. Utalentowana i o nieprzeciętnych zdolnościach wokalnych i tanecznych, po I wojnie światowej rozpoczęła wspaniałą światową karierę aktorską jako Pola Negri. W ten sposób postać Hannele (Hanusi, Haneczki) połączyła dwa wielkie nazwiska - niemieckiego (śląskiego) noblisty Gerharta Hauptmanna i wielkiej gwiazdy filmowej rodem z polskiej ziemi, Poli Negri (Apolonii Chałupiec).
 center
center
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
W muzeum można aktualnie obejrzeć 5 fragmentów uszkodzonych rąk "Hanusi". Przed ostatecznym zniszczeniem rzeźby na basenie, "Hanusię" osobliwie zabezpieczono, grodząc... drewnianym płotem. W 2002 r. przewieziono do parku przy domu Hauptmanna, gdzie stoi do dziś. W 2019 r. rzeźbę poddano ochronnej konserwacji.

 

Posłuchaj o wystawie:

 

 

Strona startowa | Kontakt | Cennik | Logowanie
Strony Internetowe PiotrPikul.pl