Josef Thorak austriacki rzeźbiarz, żyjący w latach 1889-1952, był uważany, obok Arno Brekera, za oficjalnego rzeźbiarza III Rzeszy. Jego nazwisko figurowało na tzw. Gottbegnadeten-Liste (Liście obdarzonych łaską Bożą w III Rzeszy). Monumentalny charakter pomników znalazł uznanie u nazistowskich ideologów. Rzeźba „Hanusia” („Hannele”) wykonana w białym marmurze, odwzorowuje literacką postać z dramatu Gerharta Hauptmanna "Wniebowzięcie Hanusi" z 1893 r. („Hanneles Himmelfahrt”), który cieszył się dużym uznaniem w Niemczech i za granicą, również w Polsce, dzięki tłumaczeniu Marii Konopnickiej z 1899 r.  

                                                                      

 

 
 Pierwsze wydanie "Hanusi" przez Samuela Fischera w Berlinie (1894) z ilustracjami Juliusza Extera (zbiory MM DGH)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Pierwsze polskie wydanie "Hanusi" (1899) w tłum. Marii Konopnickiej, wydane w Warszawie przez Władysława Okręta. 

 

 

 

Rzeźba powstała w 1942 r. i została wręczona Hauptmannowi  przez gauleitera Karla Hanke z okazji  80 rocznicy urodzin pisarza.  Ten prezent przysłonił inne, w tym te z Berlina, od Hitlera i Goebbelsa. Obchody jubileuszu urodzin uświetniła wystawa zorganizowana przez  gauleitera  Karla Hanke  „Literatura  Śląska”,  podczas której  centralne miejsce  zajmowały  dzieła Hauptmanna oraz trzy stworzone na tę okazję prace artystyczne. Wśród nich  była „Hanusia”, która do 1944 r. pozostawała w Nadprezydium w Breslau.

 

 

Pismo Grundmanna do Hauptmanna informujące, że zapewne "wszystko pójdzie  gładko" i pod koniec kwietnia 1944 r. "Hanusia" dotrze w Karkonosze.

[źródło: J.M.Kowalski, R.J.Kudelski, R.Sulik "Lista Grundmanna", Warszawa 2015, s.71]

 

 

Minęło kilka lat, przegrana wojna stawała się  kwestią czasu i coś trzeba było zrobić ze zbiorami Hauptmanna, w tym z wartościową rzeźbą. W styczniu 1944 r. generalny konserwator Prowincji Śląskiej Günther Grundmann został zaproszony na domowy obiad do Wiesensteinu. Była to dobra okazja do rozmowy o zabezpieczeniu bogatego archiwum.  Sam gospodarz ucieszył się na wieść, że jego „marmurowa dziewczyna” wkrótce będzie stać przed domem wśród skał. Grundmann przygotował szkice przyszłego fundamentu pod pomnik oraz zaplanował sposób przywiezienia pomnika do parku.  

 

 

 

 

 

 

 

 

6 czerwca 1944. Tego dnia Günther Grundmann osobiście przywiózł "Hanusię" do jagniątkowskiego parku i nadzorował jej ustawienie.

[źródło: Staatsbibliothek zu Berlin, Gerhart Hauptmann Nachlass]

Kilka miesięcy później generalny konserwator osobiście przetransportował ciężarówką rzeźbę do Jagniątkowa i ustawił przy domu Hauptmanna. Sprawiło to osobiste zaangażowanie w sprawę gauleitera Dolnego Śląska Hankego, ofiarodawcy prezentu pisarzowi. Po latach Grundmann wspominał:

 Jacek Paruszyński czyta fragment przygotowywanych przez nasze muzeum wspomnień Grundmanna "Die Begegnungen eines Schlesiers mit Gerhart Hauptmann" (w polskim przekładzie Mirosława Mackiewicza).

 

 

 19 lipca  1946 r. Margarete Hauptmann opuszcza z trumną męża "Łąkowy Kamień" pozostawiając "Hannele" w parku. Na zdjęciu por. Henryk Bany, dowódca polskiej eskorty wojskowej pociągu specjalnego z trumną pisarza (zbiory MMDGH)

 

 

 

 

 

 

 

 Basen w Jeleniej Górze. Widokówka z 1961 roku fot. J. Korpal (zbiory MMDGH)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Po II wojnie światowej rzeźba z jeleniogórskiego muzeum trafiła na teren basenu kąpielowego w Jeleniej Górze przy ul. Sudeckiej (wówczas ul.Świerczewskiego). Była wdzięcznym tematem dla amatorów wypoczynku na basenie. I co najważniejsze - na basen dotarła cała!

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Nadszedł rok 1957. O poszukiwaniach "Hanusi" tak na łamach tygodnika „Nowe Sygnały” pisał młody dziennikarz Jan Olszewski:

 

Jacek Paruszyński czyta fragment tekstu Jana Olszewskiego "Od Wiesensteinu do Warszawianki"

(w: "Nowe Sygnały" nr 21, 1957)

 

Na basenie rzeźba stopniowo uległa dewastacji i utraciła lewą stopę oraz obie ręce. W końcu zabudowano ją...drewnianym płotem, chroniąc przed całkowitym zniszczeniem. W 2001 r. kiedy w Jagniątkowie funkcjonował już "Dom Gerharta Hauptmanna", jego ówczesny dyrektor Robert Szuber natrafił na zapomniany artykuł Olszewskiego. Udał się z nim na basen kąpielowy i... szybko odzyskał "Hanusię". Rok później (2002) rzeźba została ponownie ustawiona w dawnym miejscu obok domu pisarza i udostępniona podczas "Dnia Otwartych Drzwi". Do dziś jest podziwiana przez turystów odwiedzających Jagniątków.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Thorak - inne dzieła w Polsce

W XX w. na terenie Polski znany był jeden pomnik autorstwa Thoraka. Odsłonięto go 22 stycznia 1922 r. w Ustce. Upamiętniał niemieckich żołnierzy poległych w czasie I wojny światowej. Po II wojnie światowej pomnik przemianowna poświęcając go poległym w czasie wojen mieszkańcom Ustki.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

W 1943 r. w Toruniu, w obecności Alberta Förstera wmurowano kamień węgielny pod nowy pomnik Mikołaja Kopernika także autorstwa Thoraka. Rzeźbiarz pomnik wykonał, lecz kończąca się wojna spowodowała, że nie został on postawiony w Toruniu. Stanął w Salzburgu, rodzinnym mieście rzeźbiarza. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

W 2008 w trakcie mycia posągu Macierzyństwo (Mutter mit Kind), znajdującego się w ogrodzie Domu Pomocy Społecznej w Zaskoczynie koło Pruszcza Gdańskiego, odkryto tabliczkę z napisem „Thorak 1942”. W październiku 2015 r. rzeźbę przesunięto w celu jej lepszego wyeksponowania. Zaś w roku 2015 podczas prac remontowych na wirydarzu Muzeum Narodowego w Gdańsku  wykopano wykonaną w 1942 r. przez Thoraka ponad półmetrową głowę Adolfa Hitlera. Rzeźba została włączona do zbiorów Muzeum Narodowego w Gdańsku.

 

Powstanie i fabuła utworu